Meer dan ontspanning alleen. Over het belang van muziek.

Meer dan ontspanning alleen. Over het belang van muziek. Roger Scruton, Vincent Meelberg, Martin J.M.Hoondert. Eindredactie Joos van Vugt. Soeterbeeck Programma Radboud Universiteit Nijmegen. Budel, Uitgeverij DAMON, 2010, 80 pp. ISBN 978905573999 8

In de tijd dat de culturele kaalslag de laatste nagel in de doodskist van de vroegere scheiding tussen de hoge en lage cultuur lijkt te slaan, leest het betoog van de Engelse filosoof en publicist prof. Roger Scruton Meer dan ontspanning alleen als een actuele bijdrage tot een discussie over de gevolgen van egalitarisme. In zijn lezing, gehouden op uitnodiging van het Soeterbeek Programma in juni 2009, pleit de schrijver van het toen net verschenen boek Understanding Music voor vernieuwde aandacht voor hogere cultuur, die sinds mensenheugenis een ‘indicator voor de morele, spirituele en politieke gezondheid van een samenleving’ is geweest. De geciteerde woorden van Plato dat ‘overal waar men aan de toonsoorten in de muziek tornt, men iets wijzigt aan de fundamentele wetten van de samenleving’, spreken boekdelen over de vroegere maatschappelijke betekenis en invloed van de muziek. Scruton inventariseert de ideeën van Theodor Adorno (1903-1963) over de veranderingen van de traditionele luistercultuur en loopt de door Adorno gesignaleerde tendenties nog een keer door. De ‘regressie’ van het luisteren, het lange- en kortetermijn luisteren, het vervangen van live uitvoeringen door het luisteren naar cd’s of iPod’s en het ‘aandachtig’ luisteren door het ‘achtergrond’ luisteren. De ideeën van Adorno waren controversieel voor zijn tijd, de ideeën van de ‘weloverwogen culturele conservatief’ Scruton krijgen in het boek op zijn beurt twee begeleidende commentaren van de musicologen Vincent Meelberg en Martin Hoondert. De eerste, Luisteren voorbij het luisteren, verdiept zich in de lichamelijke aspecten van het luisteren naar muziek, haar therapeutische effecten, affectieve waarneming en ‘auditieve geletterdheid’ van luisteraars. Het tweede commentaar Muziek die er toe doet analyseert het onderscheid tussen hoge en lage kunst, tussen kunst en entertainment vanuit de criteria van de ‘betekenisvolle’ muziek. Daarmee slaat hij een brug naar de nieuwe discussie – over het participeren aan het muzikale proces dat zowel actief musiceren als actief luisteren kan betekenen. Hoondert sluit zijn essay, en daarbij het boek Meer dan ontspanning alleen, met de formulering van het meest essentiële luisterprincipe: ‘Muziek wordt entertainment als we er niet echt naar luisteren. Zij wordt kunst wanneer we bereid zijn echt te luisteren’. Met het belang van muziek op maatschappelijk niveau is het niet anders: de betekenis krijgt vorm voor degene die de muziek aandacht schenk en bereid is om te luisteren.

(gepubliceerd in Kunstzone nr.1, 2011)