German Okunev. Regenboog: pianostukken voor kinderen

German Okunev (Okoenev). Regenboog: pianostukken voor kinderen. 3e editie. Sint-Petersburg: Kompozitor, 2010.

Een van de interessantste ontwikkelingen in de post-perestrojka-tijd in Rusland was de enorme belangstelling voor muziek van componisten die in de roerige jaren na de revolutie van 1917 Sovjet Rusland verlieten. Hun vertrek had gevolgen voor hun muziek, die samen met de componisten voorgoed uit de Russische muziekgeschiedenis leek te verdwijnen. Nu de namen van de meeste componisten en pianisten uit het begin van de twintigste eeuw in ere zijn hersteld, krijgen ook de componisten uit de jaren van de zogenaamde Brezjnev-stagnatie de kans om herontdekt te worden. En de grillige ontwikkeling van de Russische en Sovjet (muziek)geschiedenis kennend, kunnen we zeker zijn dat er nog veel onbekende en verassende pianomuziek in de staatsbibliotheken, muziek-uitgeverijen en archieven ligt begraven. 

De onlangs opnieuw uitgegeven werken van German Okoenev (1931-1973) komen uit de archieven van de staatsuitgeverij Sovjet Komponist en het privé-archief van Okoenevs weduwe. De in Leningrad geboren Okoenev studeerde piano en compositie aan het conservatorium in zijn geboortestad, en werd er op zijn 33ste tot docent compositie benoemd. Zijn oeuvrelijst vermeldt 2 symfonieën, 2 balletten, een orkestsuite, enkele vocale en koorwerken, 2 pianocycli, 12 preludes voor piano, een concert voor piano en kamerorkest en Poème voor viool en piano. Al deze werken werden in de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw bij mondjesmaat uitgevoerd, vaak dankzij de steun van de Okoenevs compositiedocent Dmitri Sjostakovitsj. Na de tragische dood van de componist, die op zijn 42^ste verjaardag aan de gevolgen van de auto-ongeluk overleed, raakten ze snel in vergetelheid. 

In september 2009 hoorde ik de muziek van German Okoenev voor de eerste keer. Tijdens het pianoforum en pianofestival op Rhodos speelde de pianiste en musicologe Galina Ovsjankina uit St.Petersburg een programma met een selectie uit Twaalf preludes (1959). De preludes bleken geïnspireerd te zijn door de muzikale folklore van Kirgizië, waar Okoenev na zijn afstuderen als docent compositie werkte, en maakten een heel grote indruk op alle aanwezigen door de ongewone ritmische intonaties, oriëntaalse elementen en duidelijk hoorbare klankimitaties van nationale volksinstrumenten. Helaas had Ovsjankina slechts één exemplaar van alle uitgaven met werken van Okoenev, en deze werden tussen de geïnteresseerden verdeeld volgens het principe ‘wie het eerst komt, het eerst maalt’. Hoewel ook ik snel was, en het me nog net lukte om 12 Preludes en de Suite voor twee piano’s en slagwerk te bemachtigen, ging het pianoalbum met kinderstukken naar de veel snellere pianodocente uit Athene, die er bezit van nam voordat ik het zelfs in het oog kreeg. Ik kreeg wel de kans om dit album door te bladeren zodat ik kon zien wat ik gemist had.

Okoenev componeerde het album Regenboog (Raduga) na zijn kennismaking met de pedagogische ideeën van Béla Bartók. In Bartóks Mikrokosmos zag hij niet alleen een geslaagde combinatie van folkloristische elementen met de hedendaagse muziektaal maar ook een ‘samenvatting van een artistieke methode van de componist’. De Mikrokosmos inspireerde Okoenev tot het schrijven van een vergelijkbare pianocyclus waarin hij, volgens Ovsjankina, een dialoog met de Hongaarse pedagoog aanging. In tegenstelling tot Bartók kiest Okoenev voor titels die het programmatische idee van een stuk benadrukken: Spiegeling in water, Draaimolen, Bloem, In de Hangmat. Tussen de karakterstukken bevinden zich ook een sonatine, adagio, intermezzo en variaties, die, gezien het commentaar van de componist, als een introductie tot vormprincipes zijn bedoeld. Okoenev schreef bijna bij elk stuk een  commentaar. Die teksten omvatten slechts twee of drie regels, maar ze maken duidelijk aan welke bijzonderheden van de hedendaagse muziek dit stuk refereert: ritme, harmonische structuur of melodische ontwikkeling. Bijvoorbeeld, nr.11 Libelle krijgt de volgende toelichting van de componist: “De dissonanten in dit stuk volgen elkaar op zonder traditionele oplossingen.” Bij nr. 21 Verdriet schrijft Okoenev het volgende:“Het stuk combineert de principes van eendelige vorm en variatie (basso ostinato) vorm. De bitonaliteit wordt toegepast gedurende het hele stuk.” Nr.3 Legato en Staccato heeft het naschrift: ‘Combinatie van diverse natuurlijke modi (majeur, mineur, lydisch en dorisch) vormt de modale basis van dit stuk’. Zoals de titel Regenboog al laat vermoeden, demonstreren alle drieëndertig albumstukken de diversiteit van een kleurrijk spectrum van de twintigste-eeuwse muziektaal.

In het najaar van 2010 kreeg ik bericht uit Sint-Petersburg dat Galina Ovsjankina de derde, verbeterde uitgave van Regenboog had voorbereid. Het boek dat ik ontvangen heb, is uitgebreid met nog twaalf extra stukken uit de werkmanuscripten van Okoenev. Bovendien zijn alle titels en het commentaar van Engelse vertaling voorzien; ook een kort inleidend woord van Ovsjankina is zowel in het Russisch als in het Engels te lezen. Deze verbetering vergroot de kansen van Okoenevs muziek om uiteindelijk ook buiten Rusland bekendheid te krijgen.

Voor informatie over Regenboog kunt u contact opnemen met Olga de Kort via info@olgadekort.nl.

(gepubliceerd in PianoBulletin, 2011, nr.1, april)