Over leeslijstjes, bibliotheken en boekengeur

8 februari 2012.

Na één jaar in het bezit te zijn van een e-reader ben ik nog steeds niet verder gekomen dan het lezen van de instructie en het downloaden van één e-boek. Ik loop veel te graag bij iedere boekwinkel binnen, blader met plezier in echte boeken, sla veel liever echte papieren bladzijden om en nies van de echte boekengeur. De boekengeur is natuurlijk prachtig, maar ik kan er niet zo goed tegen. Niet dat ik bij elk boek meteen naar lucht moet happen, nee, ik reageer alleen allergisch op opgeslagen en vergeten, lang niet geopend of nooit gelezen boeken. Daarom is het bezoek aan bijvoorbeeld de afdeling muziekwetenschap van de universiteitsbibliotheek in Utrecht altijd een beproeving. Mijn andere favoriet, een zaal met Russische en Sovjet literatuur, is helaas enkele jaren geleden in zijn geheel naar de opslag ruimtes verbannen. Maar ik ken nog ge-noeg vergeten en bezoekersvrije oorden, waar de gefrustreerde boeken hun lang voorbereide gifaanval op de eerste lezer openen die ze, hoe ironisch ook, juist de moeite waard vindt.

Deze week was het weer de afdeling muziekwetenschap die voor een knockdown zorg-de. Ik vond dat de muziek-essays van Simon Vestdijk “Hoe schrijft men over mu-ziek?” al veel te lang op mijn leeslijstje stonden, ik zou ze toch wel eens moeten lezen. Toevallig wilde mijn collega uit Rusland, die gespecialiseerd is in Glazoenov, ook graag mee om de Russische muziekboeken te bekijken. Met Vestdijk in mijn handen daalden we naar de kelder af en liepen langs de boekenkasten met muziek-geschiedenis, theorie en componistenbiografieën. De boeken in het Duits, Engels, heel veel Duits, en nog meer Engels. Mozart, Liszt, Chopin, Händel. Terwijl de Russische musicologe in de hier toevallig belande oude uitgaven met partituren van Glinka en Tsjaikovski bladerde, keek ik, steeds meer benauwd, naar de piano- en orgelliteratuur, en de periodieke bladen van orkesten. Met gepaste trots wilde ik aan de collega mijn eigen publicaties in De Klank laten zien, maar kreeg steeds minder adem van de wurgende geur van de oude en zelden geopende bladen en boeken. 

Ik moest aan mijn werk aan de afdeling van zeldzame boeken en manuscripten in de bibliotheek voor kunsten in Moskou denken, begin jaren ’90. Op een dag kreeg ik de archieven van de Russische theatrale gezelschappen en muziektheaters uit het begin van de 20 eeuw onder mijn hoede. Zakken en dozen vol met drama’s, vaude-villes en komische opera’s, die na de revolutie van 1917 in de vochtige kelders werden opgeslagen. Na tachtig jaar mochten ze er uit, en de net aangestelde wetenschappelijk directrice dacht ‘meteen aan mij’. Aan mij was de eer om alles te beschrijven en catalogiseren, maar eerst moest ik de tientallen kilo’s van de vol beschreven schriften en ingebonden bundels met mijn eigen handen verplaatsen en in de gangen van de bibliotheek alfabetisch ordenen. Aan hand-schoenen dacht toen niemand, en van een masker had nog niemand gehoord. Mijn jeugdige enthousiasme en wetenschappelijke ijver werden aanzienlijk minder toen ik begon te hoesten. Heel erg hoesten. Dat kan toch onmogelijk van de oude papieren werkjes komen, haalde de verbaasde directrice de schouders op. 

‘De piramiden ziekte’, noemde ik het lachend, maar ik lachte niet meer toen ik ook ver uit de buurt van mijn schatten hoestbuien kreeg. Uit gebrek aan andere kamikazes werden de manuscripten weer in de kelders opgesloten. Ik weet niet of ze er nog steeds liggen. De geur en hoestbuien herken ik zelfs na twintig jaar nog steeds. 

Maar ik leer het nooit. Ook nu pakte ik argeloos een oud boekje uit de kast. Het stof viel er als los zand af, ik kon het stofwolkje voor mijn ogen zien zweven. Weer ben ik de eerste die na lange tijd dit werkje in de hand neemt. De to do-leeslijstjes van de hedendaagse studenten moeten ontzettend lang zijn. Ze wachten toch niet tot alles gedigitaliseerd wordt?..