Sovjet mythe in Assen

De Sovjet mythe. Socialistisch realisme 1932-1960; Samen en alleen. Leven in Rusland van 1900 tot nu. Drents Museum, Assen. 17 november 2012 t/m 9 juni 2013. Meer informatie: www.drentsmuseum.nl.

Gezonde, sportieve en stralende jongeren, gespierde vrouwen die spelenderwijs gaten in betonnen blokken boren en fabrieksmachines bedienen, vastberaden mannen die vliegtuigen besturen en hun leven onverschrokken voor het land en de Sovjet leiders opofferen. Voor de meeste bezoekers van het Drents Museum zijn de schilderijen van Deineka, Samochvalov, Laktionov en Plastov een ontdekking die de kracht en invloed van de Sovjet propagandakunst nog meer benadrukt. Maar wie net als ik in het Rusland van voor de perestrojka opgegroeid is, voelt zich in Assen een Sovjet dinosaurus die tussen de overblijfselen uit eigen kindertijd loopt. Daar is de ‘Brief van het front’ die kinderen op de lagere school in een opstel moesten beschrijven: wie zie je op de voorgrond, van wie denk je komt de brief, is dat een vrolijke brief of een trieste. En hier is het blonde kortgeknipte sportmeisje in een gestreept T-shirt dat zo op mijn jonge oma lijkt. En daar zijn de verdedigers van Sebastopol, én de meisjes van een textielfabriek, én natuurlijk de statige metroarbeidster die nonchalant op een boormachine leunt.  De beelden uit de oude schoolboeken, plakkaten en kunstalbums zitten nog goed in het geheugen maar lijken ineens zo anders, zo onwaarschijnlijk groot en kleurrijk. De kleine doffe boekenpagina’s en briefkaarten van vroeger blijken in het echt reusachtige afmetingen en kleuren te hebben die de oude reproducties doen verbleken.

Een grote  en lichte tentoonstellingszaal laat deze monumentale doeken goed tot hun recht komen. Bij elkaar gebracht geven ze de indruk van een groot onophoudelijk feest dat in de Sovjet unie aan de gang is:  feest van het werk, feest van het studeren,  feest van het bouwen, ploegen, maaien en weven. Er zijn geen onfunctionele landschappen of lege gebouwen, alle ruimtes zijn bewoond door mooie, actieve en vrije mensen die van sporten, kolchozenfeesten, verkiezingen en partijcongressen genieten.  De onderwerpen variëren van ‘platteland’ en ‘ industrie’ tot ‘de leiderscultus en ‘het nieuwe vrouwenbeeld’, maar de sfeer blijft onveranderd. Spieren, kracht en onvoorwaardelijke overtuiging. Precies wat je nodig hebt om te werken en aan een nieuw, mooi en vrij leven te bouwen. Het enthousiasme is bijna voelbaar door de schitterende kleuren – groen, rood, goud, wit en hemelsblauw. Zelfs na al die jaren stralen de doeken de kracht en enthousiasme van die tijd uit.  De sterk gemythologiseerde tijd, dat is waar, maar dat maakt de werken van de op de tentoonstelling vertoonde ‘socialistische realisme’-kunstschilders niet minder indrukwekkend en waardevol. Het is inderdaad een prestatie voor een hele generatie kunstschilders: met hun geëngageerde doeken een  utopisch leven te creëren waar alleen plaats is voor een regenboog, groen gras en blauw hemel. Dat de realiteit heel anders was, zie je in de kleine, overwegend zwart-witte expositie Samen en alleen, die heel toepasselijk in één kleine zaal zonder ramen ondergebracht is.  De enige bescheiden kleurvlekken hier zijn de plakkaten op de muren die hetzelfde enthousiasme proberen op te roepen als de schilderijen van de socialistische realisten. Tevergeefs, ze missen de kleuren, ruimte en kracht van de kunstwerken in de ‘grote zaal’. Je wil weg uit de benauwde realiteit – terug naar de Sovjet mythe en het feest van kleuren, licht en lucht. Ongelooflijk, het werkt nog steeds! ©Olga de Kort, 2013.

Deze slideshow vereist JavaScript.