19 mei 2013, Zaandam: Ambacht in beeld – van Russische matroesjka’s tot Zaanse houtbouw

Vind je ook dat ambachtelijke bonbons net iets lekkerder smaken dan in een fabriek gemaakte chocolade? en dat de zon in een mondgeblazen en handgeslepen vaas net iets mooier speelt dan in een mechanisch geproduceerde vaas? Dan zijn de woorden ‘ambacht’ en ‘vakmanschap’ geen lege woorden voor jou, en zie je de schoonheid en betekenis zowel in het werk van Roemeense smeden als van Amerikaanse gitaarbouwers en Japanse sushi-koks.  Zelf ben ik in alles wat met het culturele erfgoed te maken heeft, geïnteresseerd en daar zijn de oude en traditionele ambachten het meest vertegenwoordigd. Russische, Nederlandse, Franse, Chinese, Portugese, in mijn huis zijn er ambachtelijke werkjes uit alle windstraken te vinden, en bij elk beeldje, glaasje of kruikje hoort een verhaal. Het verhaal van en achter een ambacht – dát maakt ambachten zo uniek en interessant, en dat maakt de festivals zoals Ambacht in beeld in Zaandam op zijn beurt zo aantrekkelijk voor erfgoedliefhebbers.

Het programma van dit driedaags filmfestival in Filmtheater deFabriek vermeldde lezingen, films, workshops en zelfs een studentenfilms concours voor een beste documentaire over lokale ambachten. De laatste dag begon met de Russische documentaires en mijn lezing over traditionele Russische kunstambachten. Het was niet gemakkelijk om de selectie van ambachten voor de lezing te maken: snijwerk, glaswerk, bordurentechnieken, keramiek, speelgoed, noem het maar op en er is een dorp ergens in Rusland waar deze ambacht de generaties lang wordt beoefend. Uiteindelijk viel de keuze op de meest oude en populaire kunstambachten: dieren kleifiguurtjes van Dymkovo, houten lepels van Chochloma, beren van het  Bogorodskoje snijwerk, laken doosjes en miniaturen van Palech en Fedoskino en de wereldberoemde houten poppetjes-matroesjka’s. In Rusland kunnen toeristen geen stap zetten zonder er een kraam of kiosk met matroesjka’s en laken doosjes tegen te komen, maar ze weten weinig over de werken die ze kopen en naar Nederland brengen. En dat terwijl iedere ambacht zijn geschiedenis, tradities, favoriete onderwerpen, karakteristieke kleuren en motieven heeft.

Deze slideshow vereist JavaScript.

Ook de traditionele valenki uit de studentenfilm van de Lomonosov Universiteit bleken een verhaal te hebben dat ik nog nooit gehoord had. Vilten laarzen horen bij Russische winters zoals winters horen bij Rusland. Mijn eerste paar had ik toen ik slechts 1 jaar oud was: kleine grijze minilaarsjes, zacht en warm, met rubberen overschoenen die het huppelen door de plassen van de smeltende sneeuw nog leuker maakten. Dat er zo veel werk achter deze wolvilten laarsjes zat, kon ik me niet eens voorstellen. De film liet 100% handwerk zien, het werk dat zwaar en uitputtend is en door bijna uitsluitend vrouwen wordt gedaan. Hun kloppende, voelende, uitrollende, honderd keer op een plek strijkende opgezwollen handen zal ik niet snel vergeten. Ook de documentaire  ‘Mensen van glas‘ van Vladimir Kaminski was een ontdekking voor mij. Weer handwerk, deze keer van een onvoorstelbare concentratie en precisie die graveurs nodig hebben om glazen, karaffen en vazen van de meest gedetailleerde tekeningen te voorzien. Ik geloof dat de kasten van mijn moeder nog een aantal Sovjet glazen van gekleurd glas verbergen die ik tot nu toe over het hoofd zag.

Mijn lezing in Zaandam kreeg dezelfde dag nog een onverwacht vervolg toen ik in het Czaar Peterhuisje de workshop ‘Matroesjka beschilderen‘ besloot te bezoeken.  Ik werd met open armen ontvangen door Larisa Bilous, die deze workshop bijna wekelijks in het museum organiseert. Na mijn gast-inleiding over Russische matroesjka’s bleef ik nog even kijken hoe de workshop-deelneemsters hun onbeschilderde houten poppetjes tot de kleurrijke schoonheden omtoverden. Je hebt de camera nodig om deze metamorfose vast te leggen, want binnen een paar uur zijn alle poppen klaar. Elke met een eigen karakter, eigen kleuren en een eigen verhaal, dat hun trotse eigenaressen thuis gaan vertellen. ©Olga de Kort, 2013.

Meer informatie: Ambacht in beeld – www.windymiller.nl, Larisa Bilous – www.babushka-nl.

Deze slideshow vereist JavaScript.