Leoš Janáček. Piano Works. Helena Basilova, piano. Quintone, 2013.
De Tsjechische componist Leoš Janáček (1854-1928) bleef in de herinneringen van zijn tijdgenoten als heetgebakerde, principiële, verwarde, zelden vrolijke maar altijd eigenwijze individualist met vurige ogen, gefronste wenkbrauwen en een wilde haarbos. Een wereldvreemde en zelden begrepen Moravische provinciaal, die weigerde om zijn ‘excentrieke’ muziek naar de smaak van zijn tijd te verfijnen. De meeste van Janáčeks pianocomposities zijn geen optimistische karakterstukken maar intieme en intens doorleefde muzikale herinneringen aan het geluk van vervlogen tijden. De herinneringen vervagen in de mist om slechts ‘de ondraaglijke lichtheid van het bestaan’ achter te laten. De beroemde film met deze titel van Milosh Forman (1988) kon geen betere soundtrack dan Janáčeks muziek vinden.
De herinneringen van Leoš Janáček, zijn persoonlijke drama’s en noodlottig afscheid van dierbaren komen bij elkaar op de nieuwe CD van de Nederlandse pianiste Helena Basilova. Als een raamwerk omlijsten de vier korte stukken van de suite V mlhách (In de mist, ca.1912) en de delen uit de pianocyclus Op een overgroeid pad (1900-1911) de pianosonate ‘I.X.1905. Z ulice’ (Van de straat). De tien miniaturen uit de cyclus vertellen over de ziekte en de dood van Janáčeks dochter, de angst, tranen, onuitgesproken woorden, nachtelijke schreeuwen van een uil en een wanhopig gebed aan Madonna van Frydek. De Pianosonate is een muzikale reactie van de componist op de tragische gebeurtenissen tijdens de studentendemonstratie in Brno. De twee overgebleven delen (het derde, Marche Funebre, werd vernietigd door de componist) met de titels Precipitato en Dood bonken van de emoties van de door het straatgeweld geschrokken componist. Met zo veel verwijzingen naar dood en verdriet kan bij pianisten de verleiding groot zijn om voor de pure droefheid avant la lettre te kiezen. Dat de CD van Helena Basilova geen verzameling van donkere en pessimistische opnames is geworden, is geheel aan deze intelligente en diepvoelende pianiste te danken, die tijdens haar studie in New York Leoš Janáček als scriptieonderwerp koos. Nergens probeert Basilova de onbuigzame directheid van Janáčeks wereld- en klankbeeld te verzachten of de scherpte van zijn akkoorden te slijpen. Met veel aandacht voor de intonationele ontwikkelingen volgt zij de stemmingsveranderingen in de dramatische verhalen van Janáček. Vooral de sonate is een kruitvat van tegenstrijdige, soms wisselende maar vaak ook tegelijkertijd oplaaiende polyfonie van emoties. Om deze muzikale semantiek te begrijpen moet een pianist elke schreeuw, elk gehuil, elke klagende noot herkennen. Helena Basilova beheerst de taal van Janáček en weet de dramatiek, de klagende ritmes en spraakintonaties van zijn muziek met veel begrip weer te geven. ©Olga de Kort, 2013.
(gepubliceerd in PianoBulletin, 2013, nr.2 september, p.87-88).
Olga de Kort 
Geef een reactie