V.V.Zaderatsky. 24 Preludes en Fuga’s van Vsevolod Zaderatsky

Vsevolod Vsevolodovitsj Zaderatsky over 24 Preludes en Fuga’s van zijn vader (fragmenten uit het boek ‘Muzikale ideeën en beelden uit de vorige eeuw’. Moskou: Kompozitor, 2014, p.215-227); vertaling Olga de Kort. 

‘In het kamp is het mijn vader onwaarschijnlijke gelukt: hij kreeg van bewakers een stapel papier en een potlood. Hij overtuigde ze dat hij niets anders dan muzieknoten zou opschrijven. Hij noteerde alles in een keer, het gummetje werd hem pas later gegund, aan het eind van zijn werk. Hij kreeg een stapel telegramformulieren, een smal formaat schrijfblok van 9,5 сm bij 19,5 сm, losse geblokte schriftblaadjes (14 сm bij 20,5 сm) en ongelinieerd schrijfblokpapier van hetzelfde formaat. Daarvan maakte hij zelf zijn muziekpapier.’

‘Hij begon waarschijnlijk met het kleine schrijfblokje om zijn preludes en fuga’s in E groot en cis klein en het begin van de prelude in As groot te noteren. Hij vervolgde zijn werk op het ruitjespapier die qua formaat veel geschikter was voor muzieknotatie. Hij noteerde er 12 stukken op: de fuga en het eind van de prelude in As groot, fuga’s en preludes in Es groot, e klein, g klein, A groot, d klein en D groot. Dit lijstje onthuld een belangrijk detail: bij het bedenken van zijn diptiek, stelde Zaderatsky zich waarschijnlijk eerst een fuga voor als het zwaartecentrum en de ultieme samenvatting van zijn muzikale ideeën. Pas daarna volgde een prelude. Dat is ook te zien uit de paginanummering. Hij moest alles achter elkaar schrijven en achter elkaar nummeren. Blijkbaar werden deze blaadjes door zijn bewakers streng gecontroleerd.’

‘De derde stapel bestaat uit losse bladen van ongelinieerd schrijfblokpapier. Waarschijnlijk kreeg hij te horen dat het papier op was, en voelde hij zich daarom genoodzaakt om zijn idee van een fuga in combinatie met een prelude te veranderen. Hij begon ineens diverse, niet aan elkaar gerelateerde stukken te noteren, bijvoorbeeld de prelude in A groot en daarna de fuga in a klein. Op deze werkwijze componeerde hij 21 stukken. Ook nadat hij een stapel telegramformulieren ontving, bleef hij afzonderlijke stuken schrijven. De formulieren hadden een iets groter formaat dan papier, zodat het gemakkelijker werd de noten op te schrijven. De typografische aantekeningen op de voorzijde zaten wel in de weg. Hij schreef er gewoon overheen, en dat leidde later tot problemen met het ontcijferen van zijn stukken.

Ook deze telegramformulieren waren op een gegeven moment op, en hij vervolgde zijn werk in een klein schrijfblok. Het ontbreken van papier belette hem om de cyclus in het kamp af te ronden. De resterende stukken componeerde hij op ‘gewoon’ muziekpapier in 1942: de prelude in gis klein, de fuga in Des groot, de preludes en fuga’s in fis klein en bes klein. Zaderatsky was van plan om de stukken te corrigeren maar stopte bij de eerste drie preludes en fuga’s en de prelude en fuga in bes klein. Daardoor bewaren alle overige preludes en fuga’s hun oorspronkelijke frisheid en spontaniteit van het eerste uur.’

‘De harmonische vormen van zowel preludes als fuga’s in de cyclus komen overeen met de nieuwe tonale principes uit de eerste helft van de twintigste eeuw. Het akkoordensysteem van Zaderatsky is heel gevarieerd en gecompliceerd. De ostinato formules zijn altijd gekleurd en groeien soms tot ware  ‘klankvlekken’ van clusters uit. De functionele muzikale logica in de traditionele zin is hier afwezig. Maar het tonische principe werkt wel, net als kleurrijke sonore ostinato’s en vele orgelpunten. Het zwaartecentrum is verplaatst naar de fuga’s, waardoor de uitdrukkingsexpressie van elke prelude volledig gericht wordt op een daaropvolgende fuga. De verbinding tussen deze beide vormen ontstaat uit de thematische verwantschap van de muzikale intonaties in een prelude en het thematische materiaal van een fuga.’

⇒ gepubliceerd in het programmaboekje ‘Vsevolod Zaderatsky. 24 Preludes en fuga’s, 1937-1938. Jascha Nemtsov, piano. Uilenburger concert – Leo Smit Stichting, Amsterdam, 14 maart 2016.

⇒ zie ook Vsevolod Zaderatsky door Jascha Nemtsov, piano. ⇒ Interview met Jascha Nemtsov.