O. de Kort. Vsevolod Zaderatsky. 24 Preludes en Fuga’s. Jascha Nemtsov, piano (recensie; Piano Bulletin, 2016, nr.2)

Olga de Kort. Vsevolod Zaderatsky. 24 Preludes en Fuga’s. 2 CD’s. World premiere. Jascha Nemtsov, piano. Kulturradio, Profil Medien, 2015. PH 15028 (gepubliceerd in Piano Bulletin, 2016, nr.2)

De Russische muziekgeschiedenis kent nog steeds vele blanke pagina’s waarop de namen van de vervolgde, verzwegen en verboden componisten uit de Sovjet tijd moeten staan. Ze keren langzamerhand uit de vergetelheid terug en zorgen voor de nieuwe muzikale ontdekkingen. Maar om een componist te ontdekken van wie niemand de naam heeft gehoord en zijn muziek niet kent, dat gebeurt zelfs in Rusland niet zo vaak. En al helemaal niet worden ontdekkingen gemaakt die ons de kennis over de ontwikkeling van muziekgenres moeten laten herzien.

Tot voor kort stond Paul Hindemith te boek als de eerste twintigste-eeuwse componist die met zijn Ludus tonalis de in de barok populaire cyclus van preludes en fuga’s een nieuw leven heeft ingeblazen. Maar die eer blijkt te gaan naar de Russische componist Vsevolod Zaderatski (1891-1953) die in 1937-38 zijn 24 Preludes en fuga’s componeerde. Vier jaar eerder dan Hindemiths 25 stukken in twaalf toonsoorten en 15 jaar vóór 24 Preludes en fuga’s van Dmitri Sjostakovitsj. Helaas lag de cyclus jaren in het archief van de componist verborgen en werd het werk pas in 2015 gepubliceerd.
Zaderatski noteerde zijn preludes en fuga’s in kleine schrijfblokjes, op losse velletjes schrijfpapier en telegramformulieren in het strafkamp Sevvostlag in het noordoosten van Siberië. Van een piano was geen sprake; hij mocht al van geluk spreken dat hij van de bewakers een potlood en stukjes papier kreeg waarop hij de muziek kon opschrijven. Er zijn voorbeelden van werken gecomponeerd in kampen zoals Quatuor pour la fin du temps (1941) van Olivier Messiaen, die dit werk in het krijgsgevangenenkamp voltooide. Maar voor zo ver mij bekend zijn er geen composities die zoals bij Zaderatski in de onmenselijke omstandigheden van Stalinistische strafkampen ontstonden. Voor de componist werd de muziek zijn geestelijke redding. Voor ons is het een klinkend document dat getuigt van onvoorstelbare geestelijke kracht en doorzettingsvermogen van een musicus die het grootste deel van zijn leven moest aanzien hoe zijn muziek genegeerd en vernietigd werd.
Wie verwacht een zwaarmoedige cyclus te horen, wacht een ware verrassing. Het zijn geen dramatische of weemoedige stukken met sombere, koude rillingen bezorgende bassen, die de sfeer van de cyclus bepalen. Het werk is doordrenkt van energie, licht en optimisme. De zangerige melodieën van Zaderatski schitteren in de omlijsting van pittige accenten, chromatische akkoorden en onverwachte cadensen. Met zijn opnamen presenteert pianist Jascha Nemtsov (1963) een fascinerende wereld van stijlbewuste diptieken in een onmiskenbaar twintigste-eeuws idioom. Hij speelt de verre van gemakkelijke cyclus met al het plezier van de ontdekkingsreiziger die zijn bewondering voor een nieuwe wereld om hem heen in volle overtuiging van zijn waarde aan iedereen wil tonen. Zijn techniek en muzikaliteit helpen hem de gedurende 77 jaar door een dikke laag mist bedekte wereld van Zaderatski tot in de kleinste details uit te lichten. ©Olga de Kort, 2016.