Olga de Kort. Schubertiades door de ogen van kunstschilders uit Schuberts vriendenkring

Olga de Kort. Schubertiades door de ogen van kunstschilders uit Schuberts vriendenkring (gepubliceerd in DeKlank, 2017, nr.3) 

Wie in het eerste kwart van de negentiende eeuw de muziek van Franz Schubert in Wenen wilde horen, moest eerst de uitnodiging voor een muziekavond bij een van zijn vrienden weten te bemachtigen. Vanaf 1815 openden de leden van Schuberts hechte vriendenring de deuren van hun huizen voor een avond met muziek die toen nog nergens anders werd gespeeld en die vaak door de componist zelf werd uitgevoerd.
De populaire en druk bezochte soirees kregen al snel de naam Schubertiades. Ze zijn voorbode van alle daaropvolgende festivals en concertseries die tot op de dag van vandaag rondom muziek van Franz Schubert overal ter wereld georganiseerd worden.

Het merendeel van Schuberts werken werd ‘gedoopt’ in het huis van de schrijver, jurist en mecenas Ignaz von Sonnleithner. In de zomer kwam het gezelschap vaak bij elkaar op Schloss Atzenbrugg. In het laatste jaar van Schuberts leven verzamelden de vrienden zich in het huis van de dichter Joseph von Spaun.

Dankzij de herinneringen, dagboekaantekeningen, brieven en tekeningen van tijdgenoten kunnen we ons een idee van de oorspronkelijke bijeenkomsten en de vriendenkring van de componist vormen. De meest getrouwe afbeeldingen zijn van de hand van de Schubertianen van het eerste uur: Moritz von Schwind (1804-1871) en Leopold Kupelwieser (1796-1862).

Naast Schuberts portret uit 1825 en twee tekeningen van de componist aan de piano maakte Von Schwind diverse schetsen van Schuberts huis (Zum goldenen Mondschein zu Schubert haus, 1825) en zijn studeerkamer (1821). Schubert en zijn vrienden komen voor in de schetsen uit de twaalf meter lange ‘Lachner-Rolle’ met humoristische tekeningen uit het leven van de componist, dirigent en Schubertian Franz Lachner. Zo zie je een proostende Schubert met Lachner en dichter Eduard von Bauernfeld aan de wijn (Schubert mit Freunden beim Hering) of zingt hij de serenade samen met Lachner, Von Bauernfeld en Von Schwind zelf.

Verschillende schetsen, onder andere een karikatuur uit 1825, laten de componist met de bariton Johann Michael Vogl zien. Ook op de beroemde tekening Schubertiade, die de Oostenrijkse kunstschilder op basis van zijn aantekeningen en schetsen uit 1828 viertig jaar later maakte, begeleidt de componist de naast hem zittende Vogl. Deze bijeenkomst bij Von Spaun vond plaats op 28 januari 1828 en werd de laatste voor het overleiden van Franz Schubert in november van dat jaar. Er bestaat ook een onvoltooide Schubertiade in kleur en in iets andere setting, maar de zwart-wit tekening laat de componist en de zanger te midden van hun vrienden zien, die met de onverdeelde aandacht en vol bewondering naar het musicerende duo luisteren. Von Schwinds Schubertiade is een nostalgische herinnering aan zijn jeugd en zijn inmiddels ontvallen vrienden. Hier zijn ze nog bij elkaar, jonge romantici, dromers, dichters en filosofen, verenigd door hun vriendschap en de liefde voor de muziek van Schubert.

Waar Von Schwind de intieme sfeer van een vriendenavond benadrukt, laat zijn mede-Schubertiaan Leopold Kupelwieser de vrolijke vriendenkring tijdens het spelletje hints in Atzenbrugg zien. Op zijn aquarel Der Sündenfall zit Schubert aan de piano, rustig kijkend naar een rumoerig gezelschap van zich amuserende spelers. Kupelwieser liet ook twee potloodportretten van de jonge componist na, uit 1813 en 1821.Na de dood van zijn vriend illustreerde Moritz von Schwind de uitgaven van Schuberts liederen. Zijn afbeeldingen bij verhalen en sprookjes van de gebroeders Grimm, tekeningen voor Goethe’s dichtbundels, en de op het Nibelungenlied en het leven van Elisabeth van Hongarije geïnspireerde muurschilderingen bezorgden Von Schwind vrij snel de naam van ‘dichtende schilder’. Aan het eind van zijn leven maakte hij achttien monumentale en door de operamuziek geïnspireerde schilderijen voor de loge van de Weense Staatsoper en de naar hem genoemde Schwind-Foyer. Een van de componisten die hij in de foyer eerde was Franz Schubert. Volgens zijn Duitse collega Pieter von Cornelius was Moritz von Schwind de kunstenaar bij uitstek die niet alleen poëzie maar ook muziek met schilderkunst wist te verbinden. ©Olga de Kort, 2017.