Olga de Kort. Christoph Flamm – Modest Mussorgski. Bilder einer Ausstellung (Bärenreiter)

Olga de Kort. Christoph Flamm – Modest Mussorgski. Bilder einer Ausstellung. (gepubliceerd in PianoBulletin, 2017, nr. 3 december) 

Christoph Flamm – Modest Mussorgski. Bilder einer Ausstellung. Erinnerung an Viktor Hartmann. Bärenreiter Werkeinführungen, Bärenreiter, 2016. ISBN 9783761822210

Hooggewaardeerd door zijn kunstminnende tijdgenoten, is de architect Viktor Hartmann (1834-1873) vandaag de dag zo goed als onbekend bij het nageslacht. Als zijn vriend Modest Moessorgski hem niet zou herdenken in de Schilderijen van een tentoonstelling, zou de naam van Hartmann buiten specialisten in de Russische architectuur geen herinnering oproepen. Tijdens zijn drukke, gepassioneerd geleefde maar veel te korte leven maakte hij zich niet druk over de eeuwigheid en koos steevast voor projecten van originele maar tijdelijke tentoonstellingen en beurzen. Hij kreeg er premies, medailles en diploma’s voor, maar een voor een werden ze afgebroken, verbouwd of brandden ze af. Van tientallen bejubelde ontwerpen haalde er slechts een uitgeversgebouw in Moskou onze eeuw, en van ruim 400 tekeningen, schetsen, ontwerpen en schilderijen die op zijn postume tentoonstelling in 1874 verzameld waren, bleef er nog geen dozijn over. Het verloren gaan van het beeldmateriaal was Hartmanns tweede dood. Voor de toekomstige generaties is het heel moeilijk om zich voor te stellen wat de tijdgenoten in ontwerpen van Hartmann het meest aantrok, waarom zijn collega’s zijn vroegtijdige overleiden betreurden en wat zo veel indruk op Moessorgski maakte dat hij uitgerekend deze kleine, schetsmatige, qua onderwerpen en stemming uiteenlopende afbeeldingen voor zijn pianocyclus koos.
Vreemd genoeg heeft Viktor Hartmann nog geen biograaf in Rusland gevonden. De informatie over deze architect, scenograaf en kunstschilder wordt mondjesmaat gegeven in de hoofstukken van aan Moessorgski en zijn pianocyclus gewijde boeken. De meest uitgebreide tot nu toe is te vinden in het 25 jaar geleden in Cambridge verschenen boek Musorgsky. Pictures at an Exhibition van Michael Russ.
De nieuwe monografie van Christoph Flamm bestaat voor een derde uit een portret van Viktor Hartmann als kunstenaar met brede belangstelling voor de Russische cultuur en volkstradities. De lezers leren hem kennen als reiziger en onderzoeker die met honderden aquarellen, potloodtekeningen en zelfs de foto’s van zijn vier jaar durende Grand Tour in Italië, Zwitserland, Duitsland en Frankrijk terugkwam. Vrij uitgebreid belicht Flamm de relatie tussen deze vooruitstrevende maar overtuigend historisch-oriënteerde architect en kunstenaars van zijn tijd, met name met de muziekcriticus en aanvoerder van de nationale Russische culturele beweging Vladimir Stasov. Hartmann komt zelf in beeld als ideoloog van de ‘pseudo-Russische stijl’, deze beroemde stijl ‘à la Rus’ die later zo populair werd dankzij Sergej Djaghilev en zijn Ballets Russes. Ook wordt hij als decor- en kostuumontwerper niet vergeten, want de beroemde Kuikens in de dop werden eerst ‘geboren’ als schetsen van balletkostuums van kanaries voor het Bolsjoj Theater.
Heel uitgebreid is de analyse van de pianocyclus van Moessorgski, met in achtneming van de autograaf, de eerste uitgave en de uitvoeringspraktijk van diverse pianisten. Naast de gegevens over maatindeling, toonsoorten, dynamiek en tempi, zijn er 25 notenvoorbeelden uit de werken van onder anderen Chopin, Glinka, Schubert, Dargomyzjski, die de Schilderijententoonstelling van de componist in de muzikale context van zijn tijd plaatsen. Het hoofdstuk over de talloze bewerkingen en arrangementen, transcripties, opnamen en nieuwgemaakte beelden uit de negentiende tot en met de eenentwintigste eeuw brengt alle tot nu toe bekende informatie bij elkaar. De literatuurlijst met de publicaties uit de periode 1874 – 2013 biedt lezers verdere mogelijkheden om zich in de achtergrond van de pianocyclus te verdiepen. Al deze zorgvuldig bij elkaar gebrachte informatie en toegankelijke analyse maken van Flamms compacte pocketuitgave een waardevol naslagwerk dat op de aandacht van zowel pianisten als pianomuziekliefhebbers mag rekenen. ©Olga de Kort, 2017.