O. de Kort. Bachs Goldbergvariaties voor vijf blokfluiten – Seldom Sene

Olga de Kort. Bachs Goldbergvariaties voor vijf blokfluiten (gepubliceerd in Pianist, 2018, nr.1 februari)

Eind december 2017 maakte de Concertzender de uitslag van BachCd 2017 bekend. Het Amsterdamse blokfluitkwintet Seldom Sene kwam als winnaar uit de bus met zijn eigen bewerking van Bachs Goldbergvariaties. Namens collega’s Stephanie Brandt, Ruth Dyson, Eva Gemeinhardt vertellen Hester Groenleer en María Martínez Ayerza hoe het kwintet Bachs klassieker aan het blokfluitrepertoire toegevoegd heeft.

Hoe kwam het ensemble op het idee om de Goldbergvariaties te bewerken?
María: In de zomer van 2015 traden we op tijdens het Internationaal Kamermuziekfestival Utrecht. Alle deelnemende musici werden uitgenodigd om een paar van de Goldbergvariaties in hun concertprogramma op te nemen. Wij gingen deze uitdaging aan en arrangeerden vier variaties voor blokfluitkwintet. Het was een waar genoegen om deze te spelen, maar het idee om de rest van de compositie te bewerken kwam pas een jaar later, toen we een cd-opnamen zaten te plannen. Een van onze ideeën was een album met louter Bach, maar dan wel een met een innovatief karakter. Dat was voor mij de perfecte aanleiding om de rest van de Goldbergvariaties te arrangeren.

Wat trok jullie in deze muziek van Bach aan?
Hester: In Seldom Sene hebben we allemaal een speciale band met dit stuk, dat niet voor niets tot Bachs meest beroemde en gespeelde werken behoort. Volgens mij komt dat doordat iedereen er iets van zijn gading in vindt: humor, gratie, orde, kracht, emotie en evenwicht. Daarnaast heeft het stuk een geweldige opbouw, haast mathematische structuur en een heel mooie ronde vorm met een begin dat tevens het einde is.
Persoonlijk was ik nog in mijn studententijd door de opname van pianist Murray Perahia geraakt. Zijn cd werd een van de favoriete samen-luister-cd van mij en mijn toekomstige echtgenoot. Dat zegt al genoeg over de grootsheid van dit werk, we vonden allebei een opname met een ander instrument dan het klavecimbel, het mooist. Ik heb toen al wel eens gedacht, hoe zouden de variaties op blokfluiten klinken? Op zich is het geen raar idee, aangezien wij in een ensemble met een homogeen geluid spelen, net als bij een toetsinstrument, maar dan wel met 10 handen en 50 vingers.

Wat waren jullie do’s en don’ts voor deze arrangement?
María: Je hoort musici vaak zeggen dat arrangementen in ieder geval even goed en overtuigend moeten klinken als het origineel. Bij de Goldbergvariaties wilden we geen wijzigingen in de oorspronkelijke versie aanbrengen, behalve dan de transpositie van G-groot naar F-groot, een betere toonsoort voor onze blokfluiten. Ook wilden we de structuur, frasering en stemvoering van Bach respecteren en zo goed mogelijk naar voren brengen.

Het was wel de bedoeling om optimaal gebruik te maken van alle registers, de dynamische mogelijkheden, toonvorming en enorme variëteit aan articulaties van de blokfluitfamilie. Bij sommige variaties hebben we gekozen om ze in de originele toonhoogte te spelen, met lage blokfluiten, en bij een andere – een octaaf hoger met kleinere instrumenten. Als ensemble kunnen wij individuele lijnen makkelijker een eigen kleur en karakter geven. Soms gaan we zelfs een stap verder: in de variaties met een duidelijke ‘zingende’ bovenstem hebben we de melodie verdeeld tussen twee spelers. Dat onderstreept de dialoog die impliciet is in de muziek en geeft de mogelijkheid tot subtiele verschillen in persoonlijke expressie. Als ensemble hebben jullie ook nog de keuze uit diverse types blokfluit die samen voor een bijzonder rijk kleurpalet zorgen.

Hester: Elke blokfluit heeft inderdaad zijn eigen klankkleur, volume en karakter. Blokfluiten in 415hz klinken warmer en rijker dan in 440hz en dat wilden we dus graag. We hebben hemel en aarde bewogen om de grootste blokfluiten die nog maar op enkele plekken ter wereld in het bezit zijn van andere ensembles, voor deze opname te kopen of te lenen, waaronder de drie laagste blokfluiten die je op de cd kunt horen. Voor een van de instrumenten hebben we zelfs een crowdfunding gestart en deze actie liep zo goed dat we ons doel ruimschoots gehaald.

Kunnen we jullie Goldbergvariaties ook in concertuitvoering horen?
Hester: Toen we de cd in maart 2017 opnamen, hadden we het programma nog niet in zijn geheel op het podium gebracht. Eigenlijk vind ik dat een voordeel, dan ben je in de studio vrijer en spontaner in het ontdekken van mogelijkheden. Ook de takes klinken telkens weer een beetje anders, zodat je keuzemogelijkheden hebt in de nabewerking. In juni 2018 starten we met een concerttournee in binnen- en buitenland met onder anderen onze Goldbergvariaties op het programma. ©Olga de Kort, 2018.

⇒ CD J.S.Bach. Goldberg Variations (arr. by María Martínez Ayerza). Seldom Sene. Recorder Quintet. Brilliant Classics 95591. http://www.seldomsene.com.