Olga de Kort – cd Pictures at an Exhibition – StarkLinnemann Quartet

Olga de Kort – cd Pictures at an Exhibition. StarkLinnemann Quartet (gepubliceerd in De Nieuwe Muze, juni 2019)

Pictures at an Exhibition. StarkLinnemann Quartet. UCM Records, UCM05

De Schilderijen van een tentoonstelling is een van de gelukkige composities in de muziekgeschiedenis die al meer dan een eeuw tot de verbeelding van niet alleen luisteraars maar ook musici blijven spreken. In talloze arrangementen voor uiteenlopende bezettingen krijgen de diverse instrumenten de kans om hun ‘penseelstreken’ aan de ‘pianodoeken’ van Modest Moessorgski toe te voegen. De meest recente bewerking van het StarkLinnemann Quartet voor saxofoon, contrabas, piano en slagwerk, is echter geen noot-voor-noot getrouwe ‘vertaling‘ van de pianocyclus met wat aangepaste ritmes, die het geheel swingend en jazzy doen klinken. Een klassiek-getraind oor zal zeker de voor hem herkenbare Moessorgski-momenten voorbij horen komen, maar er valt gelukkig nog meer in deze boeiende Schilderijententoonstelling te ontdekken dan alleen de bekende thema’s en muzikale patronen.

Het meest verrassend zijn misschien de Promenades, die als vrije improvisaties aanzienlijk uitgebreider zijn dan hun klassieke prototypes. Ook bij de ‘schilderijen’ zelf is het heel interessant om hun gedaantewisseling te kunnen volgen. Alle stemmingen, dynamiek en harmonische eigenaardigheden van Moessorgski’s cyclus worden door de kwartetleden treffend weergegeven, en toch begint een stuk al na een paar inleidende akkoorden of melodienoten zijn eigen leven te leven, zonder de Moessorgski-‘roots’ uit het oog te verliezen. Zo vormen de herkenbare openingsmaten van de Gnumus de basis van een kleurrijke improvisatie die ritmisch steeds grilliger wordt. Il Vecchio castello wordt omhuld met een mysterieuze sfeer dankzij de warme saxofoonklank van Iman Spaargaren en de toepassing van diverse speeltechnieken door bassist Vasilis Stefanopoulos. Tuilerieën levert geanimeerde dialogen op tussen de saxofonist en de vingervlugge pianist Paul Stark, gesteund door het speels klinkende slagwerk van Jonas Linnemann en de snelle loopjes van de bas. Het immer grappige Kuikens-ballet inspireert de musici tot de ontelbaar lijkende variaties in ritme en klank. De weemoedige melodielijn van de toegevoegde klarinet wordt bij Samuel Goldenberg en Schmuÿle afgewisseld met een fugatisch pianodeel. Het virtuoze Marktplein van Limoges staat het dichtst bij zijn klassieke voorbeeld, terwijl de Catacombae als bijzonder eigentijdse muziek klinkt.

Na de energieke Baba-Yaga vindt de cyclus zijn waardige afsluiting in een ruim opgezette Grote poort van Kiev, die bij flarden zelfs aan Rachmaninov doet denken. Hier sleept de piano alle instrumenten in een improvisatiegolf met zich mee. De instrumenten krijgen voldoende ruimte om zich in elk deel te presenteren en hun eigen bijdrage te leveren aan een indrukwekkende Moessorgski-hommage vol vrije improvisaties. Maar het is uiteindelijk aan de piano om alles en iedereen met elkaar te verbinden. Met zijn pianospel steunt Paul Stark de improvisaties van zijn collega’s en reikt hun het muziekmateriaal aan van de melodieën en akkoorden uit de cyclus. De nieuwe cyclus-delen klinken heel authentiek, en kunnen hun weg overal vinden – op een plein in Cuba, een Frans terrasje of bij een feest met een Klezmerband. Deze Schilderijententoonstelling met haar wortels in de klassieke, jazz en wereldmuziek is zelf een smeltkroes van genres en stijlen geworden, die dankzij Moessorgski veel gevarieerder en grensverleggender is dan je afgaand op de naam van de cyclus zou denken. Olga de Kort, 2019