Peter de Grote in de Hermitage Amsterdam

Peter de Grote, een bevlogen tsaar. 9 maart -13 september 2013. Hermitage Amsterdam. Meer informatie: www.hermitage.nl. (gezien op 17 april 2013)

Terwijl ik vanuit een onmogelijke positie een trap probeer te fotograferen (meer kun je bij de tentoonstelling met een fotoverbod niet doen), kom ik twee twijfelende dames tegen die naar een andere ingang zoeken. De reden van hun twijfels wordt me duidelijk als ik zelf naar binnen loop: deze tentoonstelling begint waar een andere zou eindigen – met de dood van de hoofdpersoon. De al bij binnenkomst onverwachte confrontatie met de dood van Peter de Grote blijkt voor sommige bezoekers zo verrassend dat ze meteen aan een vergissing denken en zich verschrikt omdraaien op zoek naar een andere ingang. Maar die is er niet. Hier begint het, bij het einde. Het einde als vertrekpunt, letterlijk en figuurlijk, waar je een terugblik naar het leven van de tsaar kunt werpen en waar je jezelf af kunt vragen hoe het ooit begonnen is, wat de jonge Peter tot keizer Peter de Grote heeft gemaakt en wat hij na zijn dood aan Rusland heeft nagelaten.

Uit de geschiedenisboeken weten we dat zijn nalatenschap niet alleen in kunstobjecten en gebouwen uit te meten is, het is vooral een nieuw land dat hij als erfenis achterliet. De verschillen tussen Rusland vóór en na Peter zijn inderdaad enorm. Hier zie je ze duidelijk in portretten, gebruiksvoorwerpen, zelfs in een dikte en kleur van de tentoongestelde stoffen zijn ze af te lezen. Nergens is het verschil zo treffend te zien als in de vitrine met twee portretten van hovelingen naast elkaar. Een dikke kaftan tegenover een modieus vest van Europese snit, een weelderige baard tegenover glad geschoren wangen, een bontmuts tegenover een gepoederde pruik. De schilderijen van de vrouwen van Peter zijn net zo veelzeggend: op één muur zie je én de van top tot teen ingepakte Jevdokija én een rondborstige gedecolleteerde Catharina. Twee werelden en twee culturen die in het Rusland van Peter bijeenkwamen.

Van zaal tot zaal zien de bezoekers hoe Peters familie, de gebruiken en tradities van het oude Moskou plaats maken voor Peters Russische en buitenlandse (ook Nederlandse) vrienden en voor de nieuw, door hem zelf geïntroduceerde Europese leefstijl. De Hermitage tentoonstelling geeft een veel genuanceerder beeld van de gekroonde zeeman-timmerman dan het in Rusland zelf gebruikelijk is. In plaats van het accent op de door Peter zelfgemaakte tafels en stoelen te leggen, stelt het fijn eetgerei, kleding (alleen al een Japanse kamerjas is de moeite waard om te zien) en kunstobjecten ten toon. Hier in Amsterdam is Peter omringd door alles wat hij in het leven lief had: zijn trouwe vrienden, schepen, stedenontwerpen, kunst- en curiosa verzamelingen en favoriete werktuigen die hem eelt op de handen bezorgden. Een bevlogen tsaar, precies zoals de dichter Aleksandr Poesjkin hem ooit roemde: soms een academicus, dan weer een held, soms een zeeman, en dan weer een timmerman, maar altijd een ‘werker op de troon’.