Olga de Kort. Inna Klause. Der Klang des Gulag. Musik und Musiker in den sowjetischen Zwangsarbeitslagern der 1920er- bis 1950er- Jahre. V&R unipress. ISBN 9783847102595 (gepubliceerd in MUZE. Pianowereld, nr.4, 2017)
Terwijl het enthousiaste publiek in theaters en concertzalen de heroïsche cantates en symfonieën over baanbrekende prestaties en industriële successen van het Sovjet volk met staande ovaties begroette, klonken er andere geluiden vanachter de tralies van de ver van culturele centra gelegen Sovjet strafkampen. In de jaren 1920-50 verdwenen er miljoenen mensen in naamloze graven of in de mijnen en fabrieken van de Gulag. Hoeveel musici, zangers, dirigenten, componisten, balletdansers en artiesten vanuit hun repetitieruimten en rechtstreeks na de uitvoeringen uit het culturele leven werden gerukt, heeft niemand tot voor kort geteld. Musici en artiesten vormden slechts een druppel in de zee van menselijke lijden waarin iedereen elkaars gelijke was, een musicus of een landarbeider. Een bijzondere verdienste van de Duitse muziekwetenschapper Inna Klause is dat ze al deze buiten de boot van het officiële Sovjet muziekleven gevallen slachtoffers eindelijk hun gebroken levens terug geeft. Voor het eerst worden ze als beroepsgroep bij naam genoemd. Bekende musici als Heinrich Neuhaus, Lev Teremin en Vsevolod Zaderatsky krijgen gezelschap van hun honderden, uit de muziekgeschiedenis weggestreepte, collega’s.
Der Klang des Gulag vertelt over de in de kampen opgerichte orkesten, kamermuziekensembles en muziektheaters en hun rol in het dagelijkse leven van een kamp en in de omliggende dorpen. Het geeft lijsten met de gedetineerde musici, maar vermeldt ook de muziekcomposities die het licht in de Gulag zagen. Het contrast tussen de gewone gang van de zaken als het om repetities en uitvoeringen gaat met de mensonterende omstandigheden en de routineuze straffen is hard. De componistenwedstrijd in Dmitlag in 1936, de foto’s van glimlachende artiesten en het verslag over de uitvoering van Traviata in Magadan camoufleren het leed van deze musici, maar kunnen de waarheid over hun lot niet verfraaien. Het boek van Klause is hard en pijnlijk, maar onmiskenbaar voor iedereen die een waar beeld van het Sovjet muziekleven in 1920-50 wil krijgen. Het helpt bovendien om met de zoveelste Sovjet mythe af te rekenen over een beschermde positie van Sovjet musicus en de rijke mogelijkheden voor het ontplooien van zijn artistieke potentiaal. Met de huidige kennis over de enorme potentiaal aan verloren talenten wordt het verder verzwijgen van de repressies tegen musici bijzonder moeilijk. Reden te meer om voor een nieuwe, onafhankelijk geschreven muziekgeschiedenis van de Sovjet jaren te pleiten, waar geen enkele klank verloren gaat. ©Olga de Kort, 2017.
Olga de Kort 
Geef een reactie